Old Wives Lore for Gardeners

Ik ben een groot liefhebber van het sneupen naar oude boeken. Elke vondst is als het vinden van een schat. En als zo’n boek dan ook nog gaat over tuinieren dan ben ik helemaal gelukkig. Old wifes’ Lore for Gardeners en het daarop volgende Gardener’s Magic and Other old Wives’ Lore zijn twee mooi vormgegeven boekjes met een verzameling van adviezen, recepten en oude wijsheden over het tuinieren, over planten en zelfs over de magische krachten van de tuin.

In mijn eerste jaar op de tuinbouwschool moest de hele schooltuin omgespit worden en werd er oude stalmest in de grond verwerkt. Een stevige klus, want het was een grote tuin. Tijdens het spitten kwamen de gekste dingen te voorschijn, waaronder opvallend veel schoenen. En paardenschedels. Dat laatste kwam volgens het hoofd van de school omdat er tijdens de oorlog, lang voor de school gebouwd werd, er een illegale paardenslachterij op deze plek was. De schedels werden niet verwijderd, maar gewoon onder gespit. Net als de schoenen. En dat is ook precies het advies dat in Old Wives’ Lore for Gardeners gegeven wordt: Oude leren schoenen niet weggooien, maar begraven in de tuin! De schoenen bevatten veel sporen elementen en tijdens het verteringsproces, dat heel lang duurt, geven ze dat heel geleidelijk af aan de bodem. En dat is gunstig voor de planten die in de tuin groeien.

Nu het lente is kunnen we wel wat zaai advies gebruiken. In de lokale winkels vinden we zaaischema’s gebaseerd op de maanstand. Old Wives’ Lore for Gardeners geeft hetzelfde advies; alleen zaaien en overplanten bij een wassende maan. En wees vooral niet zuinig met zaaien. Dit is de gouden regel; One for the rook, one for the crow One to die and one to grow (een voor de roek, een voor de kraai. Een om te sterven, een om te groeien)

En dan een belangrijk advies voor gebruikers van een motormaaier die af en toe moeite heeft met starten. Schreeuwen en vloeken heeft geen zin. Bind een stuk venkel aan het handvat. Begroet de maaier met lovende woorden. Zeg dat het altijd bij de eerst ruk aan het koord start. En verzeker iedereen in gehoorsafstand dat het de echt beste machine is die er maar te krijgen is. Dat zal de maaier moeiteloos doen starten.

Twee geweldige boekjes over tuinieren!

Tom Verhoeven Auvergne, lente 2012

De wolf en zijn mythes

De wolf is omringd door mythes. Je kunt geen gesprek beginnen over wolven of iemand vertelt je wel een vaag verhaal over vee dat aangevallen is of een man, vrouw of kind dat gedood zou zijn door een wolf. Het zijn vage verhalen omdat als je door gaat vragen men niet weet waar het verhaal zich afspeelt of wanneer het verhaal zich afspeelt. Men heeft, zo stelt men dan, gewoon gehoord van hele kuddes schapen die uitgeroeid zijn door wolven. Kuddes schapen? Waar in Europa lopen die kuddes met schapen dan rond? En daar zouden er meerdere van uitgemoord zijn door wolven? Ik weet van kuddes schapen die ronddwalen in de Schotse hooglanden, maar op de Britse eilanden komen geen wolven voor. Of bedoelen ze dat er schapenkuddes in de Oost-Europese landen zijn? Misschien in Carpathie? Ze hebben er in ieder geval wel wolven.    

Als je even rustig gaat zitten en er een momentje over nadenkt dan klinkt zo’n verhaal eigenlijk helemaal niet aannemelijk. Het is zelfs geen echte mythe, het is een “broodje aap” verhaal.

Hetzelfde geldt voor verhalen over mensen die aangevallen en gedood zijn door een wolf. Biologen en historici zijn sinds de hernieuwde verspreiding van wolven in West Europa bezig met het verifieren van meldingen van incidenten waar wolven bij betrokken zouden zijn geweest. Het ergste feit dat tot nu toe vast staat is een lichte beet en een schram. Bij de andere voorvallen was er geen sprake van letsel of ging het niet om wolven, maar om honden die zich agressief toonden. Er zijn geen gevallen bekend van mensen die echt geconfronteerd werden met een aanval door wolven en er zijn al helemaal geen gevallen bekend van mensen die omkwamen als gevolg van een aanval door wolven.

In 2008 besloten de Zwitserse dierentuinen samen iets te doen tegen al dit soort “broodje aap” verhalen. Vooral in de eerste jaren dat de wolven gesignaleerd werden, kwamen er meldingen van schapen die gedood waren door een wolf. Wolven leven in familieverband. Jonge wolven van anderhalf, twee jaar oud verlaten de troep om hun eigen territorium te vinden en daar met een andere wolf een nieuwe troep te beginnen. Zolang dat eigen territorium en een eigen maatje niet gevonden is zwerft de wolf alleen rond. Zijn voedsel bestaat dan vooral uit kleiner wild en gevogelte, in zijn eentje vormt hij geen partij voor een volwassen ree of wild zwijn. Maar een schaap in een keurig netjes afgezet stukje terrein vormt dan een buitenkansje! Honden die met hun baas op een toeristisch wandeltochtje meeliepen hadden dat al eerder ontdekt!

Zo ontstond al snel het beeld van de moordende wolf. Met als gevolg dat steeds vaker de eis te horen was dat de wolven afgeschoten moesten worden. Illegaal werd daar ook gehoor aan gegeven, in die jaren was Zwitserland het land waar de meeste wolven werden doodgeschoten. En dat terwijl de wolven wettelijk beschermde dieren zijn en er een stevige boete plus een jaar gevangenisstraf op het neerschieten van een wolf staat.

Terwijl de dierentuinen met een campagne begonnen om het publiek te informeren over het werkelijke leven en gedrag van de wolven kwam de overheid met een subsidiepotje. Schapenhouders werd verzocht om hun omheiningen te verwijderen en weer als vanouds kuddes schapen te vormen. Die methode was allang verdwenen, schapenhouders hielden er hooguit nog twintig schapen op na en die lieten ze grazen op een omheind veldje. Zo bespaarden ze zich ook een herdersjongen. En het was minder werk.

De subsidie was niet bestemd voor het verwijderen van het prikkeldraad van de schapenveldjes. De subsidies waren bestemd voor iets anders dat men ook alleen nog maar uit herinneringen kende; herdershonden !

En dit blijkt in de praktijk goed uit te pakken. Een grotere schaapskudde biedt op zich al meer bescherming voor ieder schaap. De honden die meelopen met de kudde waken over hen en tolereren wolven of andere honden niet in hun nabijheid. En toeristen vinden het nog idyllisch ook. Iedereen blij. En misschien dat dit ook bijdraagt om al die rare verhalen over wolven eindelijk uit de wereld te helpen.

Tom Verhoeven

Auvergne, lente 2012            

De terugkeer van de wolf

In mijn vorige bijdrage aan deze weblog toonde ik wat foto’s van Franse wolven en van onze eigen wolfhond Britt. Ik vroeg me af of lezers van mijn blog het verschil konden zien tussen een wolf en een wolfhond. Zelf zag ik het als een aanloopje voor een tekst over het verschil en de overeenkomsten tussen wolven en wolfhonden. Op dit deel van de bijdrage heb ik echter nauwelijks reacties gehad. Tot mijn verbazing reageerden juist veel mensen op mijn inleidende tekst waarin ik heel beknopt inging op de komst en verspreiding van de wolf in Frankrijk. Reden om juist op die beknopte inleiding nog eens terug te komen.

De foto’s van de Franse wolven zijn allen genomen in de Mercantour, een beschermd natuurgebied bij de Zwitserse grens. De Franse wolvenpopulaties die de laatste jaren gesignaleerd worden blijken vrijwel zonder uitzondering van oorsprong uit Italie te komen. Aanvankelijk werden ze alleen in de Zwitserse Alpen gezien en vervolgens vond een troep wolven zijn thuis in de Mercantour, van daaruit is de verspreiding door Frankrijk begonnen. Het laatste stukje Frankrijk waar voor die tijd nog enige wolven voorkwamen waren de Pyreneeen. Deze wolven staan ook wel bekend als Iberische wolven en leven vooral in het noorden van Spanje en Portugal. Deze Iberische wolf trekt niet Frankrijk in, maar trekt juist steeds verder naar het zuiden.

Ik heb me lang niet gerealiseerd dat er echt een hek (het ijzeren gordijn) gebouwd was tussen West Europa en de Oostbloklanden, ik zag het meer als een politieke statement, een uitdrukking om het harde verschil tussen twee partijen te duiden. Maar dat hek bestond dus echt en het voorkwam niet alleen dat mensen de grenzen overstaken, maar ook veel wild. Het hek is inmiddels verwijderd en daardoor zien we in vrij korte tijd ineens een verspreiding van wolven vanuit de voormalige Oostbloklanden naar het Westen. Vorig jaar werd er naar verluid zelfs een wolf gesignaleerd in Nederland. Deze zou dan afkomstig moeten zijn een wolventroep die zijn oorsprong in Oost-Duitsland of Polen heeft.

In Frankrijk hebben de van oorsprong Italiaanse wolven de Pyreneeen allang bereikt. De Auvergne zijn ze al gepasseerd, ze worden al geruime tijd gesignaleerd in de Vogezen. En ofschoon er nog geregeld wolven worden afgeschoten, doen ze het grosso modo goed. Alleen de snelle verspreiding van de wolven duidt daar al op.

Sommige mensen verwelkomen de komst van de wolf, anderen vervult hun komst met afschuw. En dat merk je aan de tegengestelde reacties op bijvoorbeeld de beelden van vorig jaar van die ene enkele wolf op de Veluwe. Mensen hebben veel misvattingen over de natuur en zeker over wolven.

Wat mezelf betreft; ik ben geen liefhebber van wat ik voor het gemak maar Disney-natuur noem. De natuur is niet snoezig en zeker niet altijd aardig. Wie onvoorbereid de natuur intrekt komt er al snel achter dat de natuur meedogenloos en gevaarlijk kan zijn. Toch heb ik er minder moeite mee als iemand een boom knuffelt dan dat iemand met een enorme shovel de ene boom na de andere omwalst omdat er blaadjes van die bomen op zijn gazon vallen. Dat laatste toont niet alleen onbegrip voor de natuur, maar zelfs een zekere agressie en dominantie jegens de natuur die zich niet zal beperken tot die enkele bomen, maar ook zal uiten in andere vormen in de omgang met de natuur en ongetwijfeld in het dagelijkse leven. Het beeld van de wolf als een aaibaar knuffeldier is naief, maar het beeld van de wolf als agressief en gevaarlijk waar stante pede tegen opgetreden moet worden  is gebaseerd op onwetendheid en vooringenomenheid.    

Is de terugkeer van de wolf in de Franse natuur een goed teken? Als we ons de flora en fauna voorstellen als een piramide, dan maken de roofdieren het bovenste deel van die piramide uit. Er zijn dus veel minder roofdieren, vleeseters, dan dieren die voor hun dagelijkse maaltijd afhankelijk zijn van plantaardig voedsel. Dat zal ook altijd zo blijven. Roofdieren die geconfronteerd worden met minder voedsel krijgen minder jongen. Of trekken weg. Om die reden kunnen we stellen dat er een zeker streven naar balans te vinden is in de natuur. Het betekent ook dat je om te achterhalen of er sprake is van zo’n balans je in feite alleen hoeft te kijken naar de roofdieren. Doen die het goed, dan betekent dat dat alle dieren en planten lager op de piramide het ook goed doen. Het feit dat de wolf het goed doet in de Franse natuur duidt er op dat hij zijn oorspronkelijke plaats weer heeft kunnen innemen. En dat is iets dat we als natuurliefhebber of als bosbeheerder alleen maar kunnen toejuichen.

Maar hoe zit dat dan met de risico’s? Zullen de wolven het vee van de boeren niet aanvallen? Af en toe verschijnt er in een schreeuwerige krant een bericht waarin melding gemaakt wordt van hele slachtingen in schapenkuddes. En steevast wordt er naar de wolf gewezen als de dader. Het valt niet te ontkennen, het komt voor dat een wolf een schaap of lam pakt. Boeren die daar aangifte van doen krijgen daar ook een ruime vergoeding voor van de overheid. Wat dat betreft is het eerder lastig voor de boer (niemand houdt van papierwerk) dan dat het een serieus probleem is. Wanneer het om meerdere schapen gaat die gewond of dood op het veld achter gelaten worden dan kan in de meeste gevallen aangetoond worden dat het niet om wolven, maar om door mensen opgevoede honden gaat. Daar wil de boer niets van weten, want door honden gedode schapen worden niet vergoed! En hij is er ook niet voor verzekerd! De boer heeft er een financieel belang bij dat elk dood schaap een slachtoffer van de wolf is. En dat de mythe van de wolf als fanatieke schapendoder in stand blijft.

Wetenschappelijk onderzoek heeft allang laten zien dat de wolf als we hem voor de keuze stellen de voorkeur geeft aan ree, wild zwijn en kleiner wild. Een schaap zal hij pas pakken als er geen andere keuze meer is.

Tom Verhoeven

Auvergne, lente 2012

If you have a garden and ...

Wolven in de Auvergne

Op de Mont Ventoux is in januari van dit jaar een wolf dood aangetroffen. Neergeschoten. Geraakt door twee kogels is het dier achtergelaten door de schutter. De wolf is een beschermd dier en alleen met een vergunning mag er onder bepaalde omstandigheden op gejaagd worden. Deze jager had naar het er naar uitziet geen vergunning. De wolf was, door toedoen van de mens,  lange tijd nagenoeg uitgestorven maar de laatste decennia worden ze op steeds meer plaatsen gesignaleerd. Soms gaat het daarbij om een enkel exemplaar, soms om roedels. Tot nog toe zijn er zo’n 28 roedels geteld in geheel Frankrijk. In de Auvergne zijn er inmiddels wolven gesignaleerd in de Cantal, Puy de Dome en de Haute Loire. Voor zover ik weet nog niet in de Allier. Maar de Monts Madeleine lenen zich er wel uitstekend voor; veel beken en kleine rivieren, veel bossen en veel wild!

De bijgaande foto’s van wolven zijn gemaakt in Frankrijk. Een van de foto’s toont echter onze wolfhond Britt. Is ze gemakkelijk te herkennen tussen de wolven?

Tom Verhoeven

Auvergne,  winter 2012