De natuur bedriegt ons nooit: het zijn altijd wij die onszelf bedriegen.
Jean-Jacques Rousseau
Het is geen omschrijving die ik voor mezelf zou hebben
gekozen. Streven naar een zo natuurlijk mogelijke manier van leven
waarbij de minst mogelijke schade wordt toegebracht aan de omgeving en de
natuur , en deel uitmakend van een harmonieuze gemeenschap benadert het beter.
Geheel zelfvoorzienend zijn is niet noodzakelijk en vaak ook niet wenselijk. Je
kunt je eigen tuinpad wel onderhouden, maar niet de weg naar het dorp of naar
de stad. Er zijn tal van benodigdheden die beter collectief geregeld en verzorgd
kunnen worden, dan door de eenling die in alles onafhankelijk wil zijn. Voor
mij dekt het begrip “zelfvoorzienend” voor wat ik doe of beoog de lading niet.
Zelfvoorzienend blijkt geen eenduidig begrip. Het betekent
voor verschillende mensen geheel verschillende dingen.
Voor sommigen valt het samen met een begrip als “off the
grid” – hetgeen er op duidt dat men geheel afstand wil nemen van de maatschappij
en het leven geheel zelfstandig, ongebonden door regels of voorschriften, wil
inrichten.
Het doet een beetje denken aan de Amerikaanse pioniersgeest.
Je reist af naar Oklahoma, bakent je eigen terrein af met picketpaaltjes en
bouwt daar een nieuw bestaan vanaf de grond op. Je hebt je eigen geschiedenis en
de geschiedenis van je land en cultuur achter je gelaten en je begint met een
schone lei.
Voor sommigen valt zelfvoorzienend samen met neoliberalisme;
het draait om de vrijheid van het individu en niets mag dat in de weg staan.
Het individu bepaalt zelf wel hoe hij zijn leven inricht. Het is geen toeval dat
dit standpunt voor het individu dat “off the grid” wil leven net zo
aantrekkelijk klinkt als de consument die dan eens voor dit merk en dan eens
voor een ander merk wil kiezen.
Voor de neoliberaal die zelfvoorzienend wil zijn moet het
eiland van Richard Branson wel het ultieme ideaal zijn. Volledig onafhankelijk
en voorzien van alle comfort en gemakken.
Alleen wel volkomen afhankelijk van geld. Het herinnert aan het pleidooi van de filosoof
Rousseau voor een terugkeer naar de natuur. Het was een idee dat de gegoede
burgerij wel aansprak en enige tijd was het populair om naar het platteland te
trekken om daar een dag in de natuur (een park of tuin – niet in de wildernis!)
door te brengen. Natuurlijk nam wel alle meubelen mee, het bestek en de
bediendes – men bevond zich dan wel buiten, maar dat betekende niet dat men de
leefstijl veranderde.
Zelfvoorzienend krijgt dan ook de betekenis van “geen last willen
hebben van de buren”. Of beter nog, men wil niets te maken hebben met de buren,
laat staan deel uitmaken van een lokale gemeenschap. Ook dat doet weer denken aan een consument
die geen lid wil worden van een sportvereniging, maar wel wil sporten. Als lid van een vereniging gaat hij sociale
verplichtingen aan, terwijl hij bij een fitness centrum alleen maar geld hoeft
neer te leggen.
Zo bezien krijgt zelfvoorzienend de betekenis van individualisme, van neoliberalisme en dan verschilt het niet wezenlijk
van de wijze waarop de maatschappij al functioneert. Het is consumentisme, maar
dan verplaatst naar een meer natuurlijke omgeving.
Als we kijken naar de natuur dan komen we nergens een
organisme tegen dat volledig op zichzelf staat.
Individualisme is de natuur vreemd.
Zelfvoorzienend begint pas te werken als het een plaats
heeft gevonden in de natuurlijke omgeving en in de maatschappelijke omgeving –
op zijn minst in de lokale gemeenschap.
Zelfvoorzienend betekent
voor mij zoveel mogelijk en vooral ook zo lang mogelijk zelfstandig
kunnen leven. Er zit iets puberaals en
egoistisch in neoliberaal denken – daardoor spreekt het jongeren aan. Maar
hoe gezond en sterk je ook bent, als je geheel zelfvoorzienend leeft en werkt
in een bos, is er altijd het risico van een kwetsuur. En als je iets overkomt
waardoor je niet in staat bent jezelf te helpen dan ben je afhankelijk van de
inzet van anderen.
Leeftijd speelt daarbij ook een rol. Mijn bejaarde buurvrouw
woont nog steeds op zich zelf, geheel zelfstandig. De laatste tijd lijkt het beter te gaan, maar
ze heeft gezondheidsproblemen die maken dat ze haar evenwicht soms verliest.
Als ze valt kan ze niet meer zelf overeind komen. Om die reden heeft ze mijn telefoonnummer en
is ze bovendien verbonden met een alarmdienst. Om zelfstandig te blijven wonen
heeft ze steeds meer hulp nodig. Dat betekent dat er dagelijks een arts of verpleger langs komt, maaltijden
gebracht worden en dat familie langs komt om allerhande klusjes voor haar te
doen.
Of we dat nu willen of niet, naarmate we ouder worden of
naarmate we meer fysieke schade oplopen hebben we steeds meer behoefte aan hulp
van anderen. Dat is makkelijk te ontkennen of te negeren als je in de twintig
bent. Maar als veertiger of vijftiger zou je beter moeten weten.
Zelfvoorzienend is voor mij niet tegenstrijdig met
collectieve voorzieningen. Brandweer, ambulance, artsen, scholen, ziekenhuizen
zijn enkele van die collectieve voorzieningen die onontbeerlijk zijn. Volkomen
ten onrechte zijn collectieve verzekeringen en collectieve banken afgeschaft.
Collectieve volkstuinen zouden op veel grotere schaal beschikbaar moeten komen,
zodat mensen de mogelijkheid wordt geboden een deel van hun groenten zelf te
verbouwen.
Wat vaak uitgebeeld wordt als het summum van individualisme;
de kleine zelfstandige, blijkt meestal veel beter te functioneren in een goed
georganiseerd collectief. Dit geldt zowel voor bijvoorbeeld markten als voor
winkelcentra (en daarbij denk ik niet aan de ABC centra, maar aan kleine centra
met veelal ambachtelijke en artistieke producten).
Het zijn het soort collectieve voorzieningen die zelfstandig
zelfvoorzienend leven mogelijk maken voor een langere periode.
Waar de neoliberaal juist afstand wil nemen van de
maatschappij, er gebruik van wil maken maar er zo min mogelijk aan wil bijdragen,
daar ligt voor iemand die zelfvoorzienend wil leven juist een belang om waar
dat mogelijk is samen te werken.
Er zijn tal van klusjes te bedenken die je net zo lief
alleen doet, maar er zijn taken die te groot zijn voor een persoon. Waarom zou
je niet samen oogsten, samen hout kappen, samen een schuur of een huis bouwen ?
Je ervaart er immers samen plezier aan en beleeft ook aan het resultaat samen vreugde.
Zelfvoorzienend heeft voor mij in de eerste plaats te maken met
een ontsnapping aan de consumentenmaatschappij en aan consumenten gedrag.
Zelfvoorzienend als principe biedt een mogelijkheid tot een
meer rechtvaardige maatschappij en een leven in samenhang met de ecologie van
de natuurlijke omgeving.
Tom Verhoeven
Auvergne, Lente 2015
