Drogredenen

"Sorry, ongeldige argumenten? Wie ben jij nou dat je bepaald of een argument geldig is of niet?"

Gesprekken en discussies of het nu verbaal is of schriftelijk,  volgen een patroon van uitwisselen van argumenten, zoals de zetten in een schaakspel.  Om vooruitgang te boeken in een dialoog is een logische manier van redeneren onontbeerlijk. 

Een voorbeeld; als algemene regel nemen we aan dat iedereen die buiten loopt als het regent nat wordt. Vandaag regent het. De hond loopt buiten. Dan moet de logisch onontkoombare conclusie zijn dat de hond nat wordt.
In de logica staat dit bekend als deductie. 

Een ander voorbeeld; Onder een boom liggen enkele appels. Het ligt voor de hand om te concluderen dat de boom derhalve een appelboom is. Dit zal in de meeste gevallen ook wel kloppen, maar de conclusie is niet logisch onontkoombaar. Stel dat er tussen de appels ook een perzik ligt. Dat zou een indicatie kunnen zijn dat het toch om een perzikboom gaat en dat de appels er om een andere reden liggen. Het is een voorbeeld van inductie, en een dergelijke conclusie heeft in de regel ondersteuning nodig van meer empirische feiten. 

Derde voorbeeld; Alle mannen die kaal zijn dragen een pet of een hoed. KeesJan is kaal. Conclusie; KeesJan rijdt in een Jaguar. 
Dit laatste is een voorbeeld van een Non Sequitur - letterlijk "het volgt er niet uit". Op geen enkele manier is uit de premissen, de uitgangspunten, de conclusie te trekken dat KeesJan in een Jaguar rijdt. 

Wie logisch redeneert vermijdt dus elke non sequitur. 

Jammer genoeg redeneert niet iedereen logisch.Soms zien we dat mensen elkaar te slim af proberen te zijn door handige ontwijkbewegingen,  door feiten te ontkennen, door de bewijslast van een bewering te vermijden, of door met ongeldige redenaties te komen.  Soms komt men daar mee weg, maar vaak blijkt het ook een rationele misrekening te zijn.  Wie volhardt in het gebruik van redeneringen die niet logisch zijn, die bedoeld zijn om de ander op het verkeerde spoor te zetten maakt niet alleen een redenatiefout, maar maakt zich schuldig van het toepassen van drogredenen.
Uiteindelijk zal men zo iemand niet meer serieus nemen. Vanzelfsprekend gaat het toepassen van drogredenen ook ten koste van de eigen integriteit.

Het eerste overzicht van drogredenen is door Aristoteles reeds opgesteld.  Sindsdien is het aantal drogredenen toegenomen, maar minder dan men zou verwachten. Mensen blijken steevast in dezelfde logische fouten te vervallen.

Dit zijn enkele voorbeelden van logische misvattingen / drogredenen.

Argumentum ad hominem.

In goed Nederlands; het op de man spelen in plaats van op de bal. Er wordt kritiek gegeven op de tegenstander’s karakter en persoonlijke eigenschappen om het argument te ondermijnen. In het ergste geval gaat het om ordinair gescheld. 

Stroman argument

Het bewust verkeerd interpreteren van iemands argument om vervolgens dat argument op een gemakkelijke manier aan te vallen. Het is een manier om iemand in een hoek te drijven, die helemaal niet overeenstemt met zijn opvattingen.   

Tu quoque – jij ook

Dit refereert naar vermeende schijnheiligheid.  Voorbeeld;  “Jij zegt dat de mensheid een te grote ecologische voetafdruk zet. Maar waarom eet je dan zelf vlees ?

Het feit dat iemand niet naar zijn eigen stelling handelt, doet niets af aan de waarde van die stelling zelf.

Argumentum Ad Nauseam misleidende of nodeloze herhalingen

Bij een misleidende herhaling wordt een niet-onderbouwd standpunt telkenmale herhaald, zodat (ten onrechte) de indruk kan ontstaan dat er overeenstemming over bestaat.

De geladen vraag

Het stellen van een vraag met daarin een veronderstelling, zodat het niet kan worden beantwoord zonder dat men toch schuldig lijkt. Voorbeeld; “Sla jij je kinderen nog elke week?”  Zelfs bij een ontkenning “ik sla ze helemaal niet elke week” blijft de veronderstelling dat de tegenstander zijn kinderen slaat overeind.  

Argumentum Ad Populum  -   Vrachtwagen met orkest
Beroep op populariteit of op het gegeven dat veel mensen iets doen als argument van geldigheid. Voorbeeld “de monarchie is een goede zaak, want de meerderheid van de bevolking is er voorstander van.”

Vals dilemma;  Zwart of Wit  
Het doen voorkomen alsof er maar twee keuzes zijn, men moet of tot de ene conclusie komen of tot de andere terwijl er meer mogelijkheden bestaan.
Voorbeeld; Als je kinderen streng opvoedt, worden het later gefrustreerde kinderen. Voed je ze daarentegen op in vrijheid, dan worden het brutale kinderen. Wat je ook doet, het is nooit goed.
 

Argumentum Ad Verecundiam Beroep op autoriteit 

Een beroep doen op de vermeende eigen autoriteit of dat van een gezaghebbende persoon of instelling om de geldigheid van een argument af te dwingen.  

Dubbelzinnigheden – ambiguïteit

Door het gebruik van dubbelzinnige betekenissen, of misleidend taalgebruik of vage stellingen de discussie te leiden tot iets waar het niet omging.

Emotionele manipulatie

Een beroep doen op emotie of het uiten van een emotionele reactie in plaats van het aanvoeren van een geldig argument als de laatste strohalm om toch gelijk te krijgen.

Herken je deze drogredenen ?  Heb je zelf wel eens een of meerdere van deze drogredenen toegepast ?   Iedereen loopt wel eens in de valkuil van een irrationele redenering. Kwalijker wordt het als drogredenen doelbewust en herhaaldelijk worden ingezet.  We zien dat vooral in de politiek (denk aan de zogenaamde spindocters), de media en bij het bedrijfsleven. Elke reclame uiting is feitelijk een drogreden hoe onschuldig het ook overkomt.  Nationale en internationale concerns lobbyen bij de overheid om hun producten op de markt te krijgen of te houden en maken daarbij veelvuldig gebruik van drogredenen.  

Drogredenen komen de voortgang van een dialoog niet ten goede en gaan veelal ook ten koste van de eigen integriteit.  Dat geldt voor iedereen die drogredenen veelvuldig toepast, de eigen geloofwaardigheid komt in het geding.  Dat is een van de belangrijkste redenen  waarom politici en bedrijfsleven tegenwoordig zo gewantrouwd worden.

Opmerkelijk is dat mensen hun eigen irrationele redenaties niet altijd alszodanig herkennen. Zelf beschouw ik het aantonen van een redenatiefout als net zoiets als iemand waarschuwen dat de veters van zijn schoenen loszitten. Teksten analyseer ik zoals een archtect of uitvoerder zijn bouwtekeningen bekijkt. Structuur en techniek zijn daarbij van belang, emoties niet. Daarom verbaast het me wanneer mensen emotioneel reageren. Ze voelen zich aangesproken op hun eigen mening in plaats van op het tekortschieten van de logica van hun bewering. Niet zelden ziet men het als een persoonlijke aanval. Soms maakt ook dit deel uit van de misleidende argumentatie, maar ik heb meer dan eens mee gemaakt dat mensen kwaad werden omdat ze in het weerleggen van de argumenten een persoonlijke aanval meenden te moeten herkennen. Dat duidt er op dat mensen al te zeer gehecht blijken te zijn aan hun mening en anderszijds dat logisch redeneren lang niet zo gemeengoed is als veelal gedacht wordt.   

Tom Verhoeven

Auvergne, zomer 2014