Het jaar van de bij

In Nederland is 2012 uitgeroepen tot het jaar van de bij. Met een nieuwe website en allerlei activiteiten die zowel op overheid, bedrijven als particulieren gericht zijn worden de bijen onder de aandacht gebracht.

Het gaat niet goed met de bijen. De afgelopen jaren verliezen de imkers jaarlijks een groot aantal van hun bijenvolken. In het najaar worden de bijen ingewinterd met voldoende voedsel om de winter door te komen en in het vroege voorjaar gaan de bijen weer op zoek naar bloemen om daar nectar en stuifmeel vandaan te halen. Steeds vaker treffen imkers bij de voorjaarscontrole echter een lege kast aan. Het gehele volk blijkt te zijn verdwenen. Soms gaat het om meerdere kasten die leeg aangetroffen worden. Het komt ook voor dat imkers al hun bijenvolken kwijt blijken te zijn.

De oorzaak komt voort uit meerdere problemen die spelen.

De honinbij had al last van de ziekte Nozema en een parasiet; de varao mijt. Imkers hebben met redelijk succes dit proleem in de hand weten te houden.

Een van de meer recent ontstane problemen is de toepassing van een nieuw soort gif dat in de landbouw gebruikt wordt; nicotiamide. Het is een gif dat het zenuwstelsel van de bij aantast. Bijen blijken er zelfs bij heel kleine hoeveelheden gevoelig voor te zijn. Als ze er al niet direct dood aangaan blijkt het hun orientatievermogen aan te tasten. Ze vinden de weg terug naar de bijenkast niet.

Een ander probleem is de afname aan diversiteit van bloeiende planten. Wie om zich heen kijkt zal het misschien al eens zijn opgevallen, we zien steeds minder bloemen om ons heen. Nog niet zo lang geleden stonden de weidevelden elk jaar vol met bloemen, ideaal voor bijen en vlinders. Maar tegenwoordig worden de weide zwaar bemest en al vroeg gemaaid. Ze zien , zo groen als maar kan, er uit als strakke voetbalvelden. Voor een bij is al dat groen een woestijn. Er valt geen voedsel te halen.

Veel gemeentes houden hun plantsoen en parken ook goed bij. Zo goed dat nog geen paardebloem het volhoudt op een grasveld. De bermen langs de weg worden regelmatig gemaaid en ook daar zien we steeds minder bloeiende planten. Ook het aantal soorten planten is de afgelopen jaren afgenomen. En sommige bomen zien we minder vaak aangeplant dan vroeger. Bomen zoals bijvoorbeeld de Linde, een echte bijenboom.

Voldoende voedsel voor de bij op een natuurlijke weide

De toenemende bebouwing en asfaltering van Nederland helpt natuurlijk ook niet.

De problemen spelen niet alleen voor door imkers gehouden honingbijen. De hommels en de solitair levende wilde bijen hebben steeds meer moeite om zich in leven te houden. In Nederland is inmiddels zo’n 65 % van de wilde bijen uitgestorven of uiterst zeldzaam geworden.

Vaak realiseren we ons niet hoezeer we afhankelijk zijn van de bijen als bestuivers. Zonder bijen zouden we veel minder fruit kunnen eten of vruchtensappen kunnen drinken. Veel van onze dagelijkse groenten zijn afhankelijk van bijen voor bestuiving – zonder groentezaden, geen groenten. Wat zouden we doen zonder chili con carne, appeltaart, aardbeienijs, slaolie, margarine, chocola,  tomatensaus, koffie, hasj, lijnzaadolie, linnen, om slechts enkele producten te noemen waar de bij essentieel is voor de productie ervan. Er is bijna geen gerecht te maken zonder dat er voedsel in zit dat we aan de bij te danken hebben.

En dan hebben we het nog niet eens over de honing gehad. Deze wordt niet alleen in gerechten gebruikt, maar ook de toepassing als medicijn neemt toe. Dit geldt overigens ook voor propolis, een minder bekend bijen product, dat een anti-biotische werking heeft. De bijenwas kent allerlei industriele toepassingen maar wordt ook voor het maken van  het populairste snoepgoed van Nederland gebruikt; drop!

Politici begrijpen het belang van de bij niet en hebben vrijwel zonder uitzondering erg weinig kennis van de natuur. In de afgelopen jaren hebben zij geen gehoor gegeven aan eerdere oproepen om het behoud van de honingbij en de wilde bijen te ondersteunen. Van de overheid valt nog minder initiatief te verwachten, ofschoon enkele gemeentes wel iets minderen in het maaien van de bermen.

Het zou mooi zijn als meer gemeentes hun bermen met rust lieten, en daarnaast in parken plekken zouden creeeren waar wilde bloemen uitgezaaid kunnen worden. En bij het aanleggen van nieuwe parken plekken reserveren voor het plaatsen van bijenkasten en bijenhotels. Ook bedrijven beschikken vaak over stukken berm of perken rond hun gebouw. Ook zij zouden bewust kunnen kiezen voor het planten van drachtplanten en het plaatsen van een bijenhotel. 

  

Op welke manier kunnen we iets doen als particulier?

Het veranderen van stemgedrag lijkt weinig effect te hebben, want geen enkele partij heeft iets met bijen. En als ze het al noemen in hun programma dan gebeurt er niet actief iets mee. De lobby van gesubsidieerde boeren weegt zwaarder dan die van imkers die, hoe vakkundig en geschoold als ze ook zijn, bijen houden als liefhebberij. Vooralsnog ziet het er niet naar uit dat er zelfs maar overwogen wordt om te minderen met het landbouwgif.

We kunnen wel zelf initiatieven ontwikkelen. Het maken van een bijenhotel is daar een goed voorbeeld van. Leuk om te doen met de kinderen en het levert een fraai object voor in de tuin op. Er zijn scholen die er een jaarlijks project voor de kinderen van maken. De bijenhotels zijn eenvoudig te maken van wat planken hout, rietstengels, bamboestengels, wat klei of leem. Of van een balkje hout door er gaten in te boren. Wilde bijen zullen er een nest in maken met een voedselvoorraad voor een bijenlarve en de gaten dicht metselen. Het is ook een geschikte plek voor de bij om te overwinteren.

Voorbeeld van een bijenhotel

 Belangrijk blijft ook het planten van drachtplanten, de bloeiende planten waar bijen hun voedsel vandaan halen. Hier zitten werkelijke prachtige planten en struiken tussen. Het enige waar we op moeten letten is dat we geen dubbelbloemige soorten kiezen. De oorspronkelijke plant is altijd enkelbloemig. 

Het planten van drachtplanten levert een kleurrijke geurige tuin op waar bijen en vlinders af en aan zullen vliegen tussen de bloemen en het bijenhotel.

 

Er zijn op verschillende plekken in den lande imkermarkten, waar leden van de imkerverenigingen meer informatie geven over het wel en wee van de bijen en over het houden van bijen. Op 14 en 15 juli 2012 zijn er de landelijke open imkerijdagen.

Neem een kijkje op de website en doe mee met de activiteiten van dit bijenjaar;

 2012 Jaar van de bij

Tom Verhoeven

Auvergne, lente 2012